GIỚI THIỆU
DỰ ÁN THỦY ĐIỆN TRUNG SƠN
Tổng quan
Tốc độ tăng trưởng của Việt Nam đạt 7 – 8 % trong 10 năm qua đã dẫn đến sự gia tăng về nhu cầu điện năng. Tình trạng thiếu điện thường xuyên đang ngày càng ảnh hưởng tới các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ trong khi còn nhiều hộ gia đình chưa được dùng điện. Để đáp ứng nhu cầu năng lượng, ước tính công suất lắp đặt là 39GW vào năm 2020 so với mức 15,8 GW vào cuối năm 2008, Chính phủ Việt Nam đang tập trung vào phát triển các nguồn năng lượng điện khác trong đó có thủy điện.
Nhà đầu tư nguồn điện chính của Việt Nam là Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) sẽ xây dựng Nhà máy Thủy điện Trung Sơn (DATĐTS) trị giá khoảng 386 triệu USD với sự hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật của Ngân hàng Thế giới. Đây là dự án thủy điện đầu tiên của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam và cũng là khoản vay đầu tiên của Việt Nam từ Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (IBRD).
Vì tác động của biến đổi khí hậu làm gia tăng mối quan tâm của Việt Nam nên hàng loạt các dự án thủy điện cung cấp năng lượng sạch, tái tạo và chi phi thấp đã được lên kế hoạch. Việt Nam mong muốn cải thiện các tác động xã hội và môi trường của những dự án thủy điện này và Trung Sơn là một cơ hội để chứng tỏ những tiến bộ mà Việt Nam đã đạt được trong việc triển khai các khung pháp lý và chính sách tuân thủ theo các chính sách về an toàn của Ngân hàng Thế giới.
Ngân hàng Thế giới tham gia vào lĩnh vực năng lượng của Việt Nam từ đầu những năm 1990. Khoản vay trị giá 330 triệu USD được dùng cho mua sắm thiết bị, thi công và hỗ trợ kỹ thuật cho đập, hồ chứa và nhà máy thủy điện. Khoảng 26 triệu USD được phân bổ cho công tác tái định cư, phát triển sinh kế, hỗ trợ các dân tộc thiểu số và bảo vệ môi trường.
Dự án dự kiến sẽ được trình lên Ban Giám đốc Ngân hàng Thế giới vào Qúy II/2010. Trước khi trình Ban Giám đốc Ngân hàng Thế giới, EVN thông qua Ban QLDA thủy điện Trung Sơn phải thực hiện xong tham vấn với các bên liên quan và công bố các tài liệu về an toàn xã hội và môi trường.
Mô tả Dự án
Dự án thủy điện Trung Sơn trên dòng chính Sông Mã thuộc Tây bắc Việt Nam, đuôi hồ các biên giới Việt Lào khoảng 9,5Km. Đây là một dự án hồ chứa và đập đa mục tiêu vừa cung cấp điện vừa giúp kiểm soát lũ. Dự án đã được chuẩn bị hơn 2 năm và có 4 phương án địa điểm được nghiên cứu trước khi lựa chọn Trung Sơn vì đây là phương án gây ra ít tác động về môi trường và xã hội nhất.
Đập sẽ được xây trên sông Mã thuộc địa phận xã Trung Sơn, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa. Nhà máy điện có công suất lắp đặt 260 MW, sản lượng điện hàng năm 1,55 GWh là nguồn bổ sung đáng kể cho lưới điện quốc gia. Dự án cũng sẽ giúp kiểm soát lũ cho vùng hạ lưu với dung tích phòng lũ thường xuyên 112 triệu m3. Dự án còn mang lại những lợi ích về môi trường đáng kể vì nó giúp giảm phát thải lượng khí nhà kính (GHGs) so với các nhà máy điện có cùng qui mô hoạt động bằng nhiên liệu hóa thạch.
Ngoài công trình đập còn có các công trình dân sinh khác gồm 20.4 km đường từ Co Lương, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình đến vị trí đập ở bản Co Me, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa, đường dây truyền tải điện 220kV dài 65km và một khu lán trại tạm tại công trường thi công cho 4000 công nhân.
Các thông số chính của dự án:
§ Diện tích lưu vực (Flv) : 13,175 km2
§ Dung tích toàn bộ (Wtb) : 348,5 triệu m3
§ Diện tích mặt hồ ướng với MNDBT : 13,13 km2
§ Mực nước dâng bình thường(MNDBT) : 160m
§ Mực nước chết (MNC) : 150m
§ Dung tích hữu ích(Whi) : 112 triệu m3
§ Dung tích phòng lũ (Wfl) : 150 triệu m3
§ Dung tích phòng lũ thường xuyên : 112 triệu m3
§ Công suất lắp máy(Nlm) : 260MW
§ Số tổ máy : 4
§ Điện lượng trung bình năm(Eo) : 1055,03 triệu KWh
§ Chiều dài đỉnh đập : 520 m
§ Chiều cao đập lớn nhất : 88,0 m
Hiện trạng Dự án
Một số công tác chuẩn bị dự án đã được thực hiện gồm:
Công tác kỹ thuật
Thiết kế cơ sở của đập chính, nhà máy điện và các kết cấu khác đã hoàn thành và được phê duyệt. Thiết kế cơ sở của cầu và đường vào công trường đã phê duyệt. Nghiên cứu quy trình vận hành hồ chứa và kế hoạch đấu thầu dự án đã được phê duyệt. Ủy ban Đánh giá An toàn Đập đã tiến hành chuyến khảo sát đánh giá thứ hai của mình vào tháng 8/2009.
Đường vào công trường & Công tác Tái định cư
Trong Dự án Thủy điện Trung Sơn, 22 km cuối cùng thuộc con đường vào công trường phải được nâng cấp để đáp ứng được số lượng và trọng tải của các phương tiện vận chuyển vật tư vào công trường. Vì hạng mục này cần phải hoàn thành trước khi khởi công hạng mục chính nên Ban quản lý dự án thủy điện Trung Sơn (Ban QLDATĐTS), tuân thủ theo chính sách của Ngân hàng Thế giới, đã tiến hành các đánh giá về môi trường và tái định cư cũng như triển khai các kế hoạch giảm nhẹ những tác động. Dự thảo Đánh giá Tác động Môi trường cùng với Kế hoạch Quản lý Môi trường (EIA/EMP) và Kế hoạch Tái định cư (RP) của đường vào công trường đã được công bố ở cấp huyện, xã và bản. Tham vấn với những người bị ảnh hưởng của dự án đã được thực hiện vào tháng 12/2008 và tháng 1/2009. Các thông tin này đều được đăng trên trang web của chúng tôi.
Các cuộc tham vấn với người dân trong làng, bản cho thấy sự ủng hộ cao trong việc nâng cấp và xây mới con đường vì điều này không chỉ tạo cơ hội việc làm mới mà còn mang lại cơ hội tiếp cận với các dịch vụ y tế, giáo dục cũng như các thị trường mới. Người dân cũng đưa ra ý kiến về nguyện vọng và một vài đề xuất khác cho đề án. Các ý kiến góp ý đã được ghi nhận trong bản kế hoạch.
Quan hệ quốc tế
Sông Mã chảy qua Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào trước khi chảy vào khu vực dự án và vì thế sẽ chịu sự chi phối của các quy ước về việc sử dụng đường thủy quốc tế. Theo đó, Chính phủ Việt Nam đã yêu cầu và nhận được sự không phản đối của Chính phủ Lào về việc thực hiện DATĐTS.
Đánh giá, Bảo vệ & Giám sát Tác động Môi trường và Xã hội
Kế hoạch môi trường của dự án sẽ gồm các nội dung sau:
– Các tác động đối với chất lượng nước thượng và hạ lưu, thủy văn, sức khỏe, nghề cá, rừng, động vật hoang dã và đất canh tác;
– Tác động của khu lán trại tạm của 4000 công nhân trong giai đoạn thi công;
– Tác động của các hạng mục phụ trợ trong đó có đường vào công trường;
– Tác động gián tiếp đối với các nguồn tài nguyên thiên nhiên, khu bảo tồn và đa dạng sinh học của vùng.
Kế hoạch Quản lý Môi trường (EMP) của Dự án Thủy điện Trung Sơn (DATĐTS) đưa ra các quy tắc và quy trình để kiểm soát và giảm thiểu các tác động lên môi trường và xã hội của dự án. Bản kế hoạch được bổ sung bằng Đánh giá Bổ sung Tác động Môi trường và Xã hội (SESIA) với mục đích đảm bảo rằng những cam kết của Ban quản lý dự án Trung Sơn (Ban QLDATS) về giảm thiểu các tác động về môi trường và xã hội liên quan đến dự án sẽ được quán triệt xuyên suốt tất cả các giai đoạn của dự án.
Công trình đập và hồ chứa nước sẽ cần khoảng 1.538 ha đất tại 6 xã, tuy nhiên vì hồ chứa nước được xây trên một hẻm núi khá dốc nên chỉ có khoảng 309 ha đất nông nghiệp sẽ bị ngập.
Dự tính khoảng 509 hộ gia đình cần di chuyển tại 6 xã sẽ nhận được hỗ trợ từ Chương trình Tái định cư, Sinh kế và phát triển dân tộc thiểu số (RLDP) trong khi tổng số 1205 hộ, 5602 người chịu ảnh hưởng của dự án sẽ nhận được bồi thường cho việc mất đất và sinh kế và con số này không bao gồm các hộ được bồi thường theo RP cho Đường vào công trường. Cùng với Kế hoạch Phát triển các Dân tộc Thiểu số là một bộ phận của RLDP, RP cho đường vào công trường được thiết kế để cải thiện cuộc sống của nhiều nông dân còn đang sống dưới mức nghèo. Cải thiện sinh kế sau tái định cư là một trong những thử thách quan trọng nhất trong các dự án thủy điện và RLDP phản ánh những mỗi quan tâm này bằng việc thiết kế những gói hỗ trợ phù hợp với nhu cầu của mỗi cộng đồng khác nhau.
Quá trình tham vấn
Hiện các kế hoạch về môi trường và tái định cư đã được dự thảo và được dịch sang ngôn ngữ của cộng đồng trong khu vực dự án trước khi tiến hành vòng tham vấn với các xã bị ảnh hưởng bắt đầu từ ngày 19 tháng 1 năm 2010. Ý kiến từ các bên liên quan tại địa phương, đại diện các Ủy ban Nhân dân và phản hồi từ các thành phần khác như các nhà quan sát độc lập sẽ được cân nhắc trước khi hoàn thiện các bản kế hoạch. Các bên quan tâm có thể tìm đọc các báo cáo cuối được đăng trên trang web của chúng tôi hoặc trang web Ngân hàng thế giới ở Việt Nam và Washington.
Để khuyến khích sự tham gia tích cực của các tổ chức phi chính phủ (NGO) vào dự án, Ngân hàng Thế giới đã tham gia hội thảo theo lời mời của Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN) vào tháng 9 và đã mời các NGO đến tham dự cuộc thảo luận nhằm cập nhật thông tin dự án vào cuối tháng 10. Tại cuộc gặp giữa BQLDATĐTS và đại diện của các NGO vào tháng 12/2009, các NGO được mời tham dự các cuộc tham vấn tại các bản với vai trò quan sát viên và có thể đưa ra phản hồi tại chỗ nếu cần thiết. Một cuộc tham vấn khác sẽ được tổ chức cho tất cả các bên quan tâm tại Hà Nội gồm các tổ chức dân sự xã hội, NGO, cơ quan thông tin đại chúng, các viện nghiên cứu và đại diện của một số ngành…
Giám sát & Đánh giá
Hai ủy ban độc lập đã được thành lập để xem xét công tác chuẩn bị và thực hiện dự án gồm:
· Ủy ban Đánh giá An toàn Đập (DSRP):
Thành lập vào tháng 12/2007, là một ban gồm các chuyên gia về thiết kế, thi công đập, quản lý các chương trình an toàn đập, các nhà thủy văn và địa chất. Chuyến làm việc đầu tiên của ủy ban vào tháng 2 năm 2008, tiếp đó chuyến thứ hai vào tháng 9/2008.
· Ủy ban Chuyên gia về Môi trường và Xã hội (POE):
Chuyến làm việc lần đầu tiên của POE vào tháng 6/2008 đã xem xét công tác chuẩn bị dự án về các mặt này. Sau chuyến làm việc, Ủy ban đã đề xuất một loạt các nghiên cứu về môi trường và xã hội trong bản báo cáo của Ủy ban vào tháng 8/2008. Hiện tại Ủy ban sẽ xem xét các báo cáo hiệu chỉnh trong chuyến làm việc sắp tới và sẽ có thêm chuyên gia về tái định cư hồ chứa tham gia.
· Quan sát viên độc lập:
Thành viên của các nhóm tổ chức dân sự xã hội, cơ quan thông tin đại chúng và các NGO trong nước và Quốc tế quan tâm đến các dự án thủy điện sẽ tham gia với vai trò các quan sát viên độc lập trong các cuộc tham vấn với các bên liên quan và sẽ được cập nhật kịp thời các bước triển khai của dự án.
Các mốc tiến độ chính của Dự án
Các mốc chính trong thực hiện dự án được nêu trong bảng dưới đây đang còn dự kiến và sẽ được cập nhật.
Hạng mục Năm
Khởi công xây dựng đường 2010
Chuẩn bị công trường 2012
Khởi công các hạng mục chính 2013
Ngăn đập 2017
Chạy thử tua bin đầu tiên 2017
Hoàn thiện 2018